Ekim 2021'deki Facebook Connect etkinliğini hatırlarsak, Metaverse oluşumunun başladığı duyurulduktan sonra yayınlanan videolar tam olarak bu tanımı ifade ediyordu. AR, VR, MR (XR) gerçeklik teknolojileriyle, tamamen sanal ortamlarda veya fiziksel dünyadaki sanal deneyimlerle sosyalleşme, oyun oynama, öğrenme ve çalışmanın mümkün olacağı vurgulandı. XR donanımlarının dışında, mobil cihazlar ve messenger gibi bazı uygulamaların da bu yeni dijital platforma dahil olabileceği gösterildi. Peki Meta'nın Metaverse oluşumu ne aşamada? Dünyada en fazla satılan VR başlığı Meta Quest 2 artık kendi ekosistemini oluşturmayı başardı. Meta Quest mağazasında yüzlerce VR oyun ve uygulama var. Başlık, bilgisayara bağlandığında binlerce SteamVR oyun ve uygulamalarını da destekliyor. Meta'nın yeni karma gerçeklik başlığı Quest Pro ile bazı VR uygulamalar artık fiziksel dünya görüşüyle deneyimlenebiliyor. Hatta VR deneyimi esnasında sanal bir portal açıp, diğer VR/MR uygulamalarına geçiş yapmak da mümkün hale geliyor. Meta'nın ayrıca Project Aria adında bir AR gözlüğü üzerinde çalıştığı da biliniyor. Tüm bu XR donanım ve içeriklerin birlikte çalışması sağlandığında, metaverse platformu oluşumunun büyük bir kısmı tamamlanmış olacak. Tabi bu Meta'nın duyurduğu kendi metaverse platformu olacak. Meta'nın dışında, metaverse platformlarını oluşturmaya başlayan HTC Vive ve Pico gibi VR başlığı üreticileri de var.
HTC, Viverse adındaki metaverse platformunda, Meta'dan farklı olarak Vive Wallet ile kripto paraları, NFT ve Web3'ü destekliyor. Vive Wallet; Market, World, Avatar gibi Viverse platformlarına bağlanabiliyor. Ethereum ve Polygon blockchain ağlarından seçilen 20'den fazla ERC-20 tokenı destekliyor. Telefon, tablet, bilgisayar veya VR başlığından erişilebilir olarak geliştirilmeye devam ediyor. HTC, CES 2023 fuarında duyurduğu ve ön siparişleri başlayan, karma gerçeklik başlığı Vive XR Elite'in Viverse'e giriş için kullanılabileceğini belirtiyor.
Pico ise Ağustos 2021'de Bytedance (TikTok) tarafından satın alındıktan sonra, kurumsal satışın dışında, Pico Neo 3 Link ve Pico 4 başlıklarını piyasaya sürerek nihai kullanıcı pazarına girdi. Pico 4, Meta Quest 2 ile aynı fiyatta ve teknik olarak gelişmiş özelliklere sahip. Pico, ayrıca kendi metaverse platformunun başlangıcı olan Project Pico World hakkında da bazı bilgiler verdi. Diğer metaverse platfromlarında olduğu gibi kullanıcılar, avatarlarıyla kendi sanal dünyalarını ve içeriklerini oluşturup etkileşime geçebilecek ve birlikte etkinliklere katılabilecekler. Pico, VR işletim sistemine dahil ettiği TikTok uygulamasıyla, VR deneyimlerinin paylaşılmasını sağlıyor.
Metaverse geleceğin interneti mi?
İnternet, veri ve bilgiyi kablo, anten veya uydular aracılığıyla iletmeyi ve almayı sağlayan iletişim ağı olarak tanımlanır. Toplumlar tarafından dijital içeriklerin barındırıldığı alan kabul edilip, "internette gördüm", internette okudum, internetten aldım gibi ifadeler de kullanılıyor. İnterneti toplumsal algıya göre kabul edip, metaverse geleceğin interneti olabilir mi bakalım. Metaverseün gelecekte internetin yerini alabilmesi için, tüm bilgisayar ve mobil cihazlarla beraber, XR donanımlarının da aynı metaverse yazılım platformlarını desteklemesi gerekir. Yani birbirine rakip olan Meta'nın metaverseü, HTC Vive'ın Viverse'ü ve Pico'nun Pico Worlds'ü gibi çevrimiçi platformların birleşmesi gerekir. Üreticilerin metaverse alanında ayrı ayrı yatırımları ve beklentileri olduğu için aynı metaversede bulunmaları mümkün değildir.
Şöyle düşünün; bir e-ticaret siteniz var ve internet tarayıcılar aracılığıyla tüm bilgisayar ve mobil cihazlardan erişime açık. Gelecekte aynı e-ticaret mağazanızı açmak isterseniz, bir platform tercihi yapmanız gerekecek. Meta'nın platformunda mağazanızı açarsanız, ödemeleri hala kullanılırsa kredi kartı, Meta'nın dijital parası veya diğer ödeme kuruluşları aracılığıyla alacaksınız. Ancak Viverse'de mağazanızı açarsanız, kripto paralarla da ödeme alabileceksiniz. Yani daha fazla müşteriye ulaşmak için her metaverse platformunda ayrı ayrı mağazalar açıp yönetmeniz gerekecek. Metaverse'ün geleceğin interneti olabilmesi için, XR donanım ve yazılım sağlayıcı rakiplerin uygulama mağazalarında aynı içerikleri barındırmaları, aynı ödeme altyapılarını kullanıp, entegre çalışabilmeleri gerekir. Yani X marka VR başlığınızla bulunduğunuz metaverse platfromundan, Y markanın metaverse platformuna geçiş yapabilmeniz ve oradaki üç boyutlu bir mağazadan alışveriş yapabilmeniz gerekir.
Meta ve HTC Vive, Android işletim sistemiyle çalışan VR başlıkları üretirken, Pico'nun başlıkları Android özel geliştirmesine dayanan Pico OS işletim sistemini kullanıyor. Tabi bu yıl satışa çıkması beklenen Apple'ın karma gerçeklik başlığının da XROS işletim sistemiyle çalışağını unutmayalım. Günümüzde Android uygulamalar nasıl iOS'a özel geliştirilmediği sürece iPhone'da çalışmıyorsa, metaverse platformlarında yer alacak Android tabanlı multiplayer VR uygulamalar da XROS'a özel geliştirilmezse çalışmayacak.
Pokemon Go geliştiricisi Niantic'in Lightship VPS'i (Visual Positioning Service - Görsel Konumlandırma Hizmeti) sayesinde, santimetre hassasiyetinde konuma dayalı sanal içerikler, fiziksel dünyaya bindirilip, AR deneyimleri sağlanabiliyor. Niantic, insanların kapalı odalarından çıkıp, dışarıda daha fazla zaman geçirmeleri gerektiğini ön planda tutarak, yeni bir metaverse platformu oluşturmaya çalışıyor. Niantic'de bu kulvarda tek başına değil elbette. Google'ın geleceğin GPS'i olarak tanımladığı VPS'i ve Maxst gibi başka rakipleri de var. Bu durumda farklı marka AR gözlüklerin aynı VPS hizmetini kullanmaları ve aynı sanal içeriklerle etkileşim sağlamaları gerekir ki metaverse internet olabilsin.
Gelecekte bir gün insanların tamamının telefon/bilgisayar yerine sadece XR başlığı, gözlüğü veya lensi kullanacağı da belirsizdir. AR gözlüğü veya MR başlığının sağladığı çoklu sanal büyük ekranlar cazip gelse de, yüksek performanslı bilgisayarın ürettiği 3D içerikleri üretemezler. Hayatı kolaylaştırıp, verimliliği artırma potansiyeli olduğundan belki kişisel veya iş bilgisayarlarının yerini alabilirler. Ancak telefonların, otomobiller gibi yeni teknolojilerle sürekli gelişme potansiyeli olduğunu da göz ardı etmeyelim. Mesela, telefonlara 6DoF takip sensörleri eklendiğinde (VR başlıklarındaki kullanıcı hareketlerini içten dışa izleyen sensörler) telefon artık karton VR gözlük ve el takibiyle sürükleyici deneyimler sağlayabilen bir VR veya MR başlığına dönüşebilir. Tabi bir takım performans iyileştirmeleri de gerekebilir.
Sonuç olarak, metaverse elbette insan hayatını etkileme potansiyeli olan önemli bir yenilik. Ancak platform sağlayıcılar arasındaki mevcut rekabet koşulları göz önünde bulundurulduğunda, geleceğin interneti olacağını belirtmemiz doğru olmaz. Daha önemlisi, XR, yapay zeka ve blockchain gibi metaverse bileşen teknolojileriyle ilgili fırsatları kaçırmamamızdır.